ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ

Ο εποικισμός του νησιού, όπως και αυτός των νήσων Ύδρας και Σπετσών, έγινε από οικογένειες Αρβανιτών, υπό την πίεση των ιστορικών γεγονότων που προκάλεσαν την κάθοδο και την εγκατάσταση τους στην Ελληνική Χερσόνησο και την Πελοπόννησο από το 1320 μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα, την αφομοίωση τους από το ελληνικό στοιχείο και τη μετέπειτα καταφυγή τους στα νησιά της Αργολίδας. Οι Αρβανίτες είχαν έρθει στην περιοχή πρώτα της Αργοναυπλιας από την αρχαία Ιλλυρία. Τους Αρβανίτες αυτούς είχαν φέρει στην Πελοπόννησο για να πυκνώσουν κάπως τον πληθυσμό της ρημαγμένης από τις επιδρομές χώρας, ο Νέριος Ατζαϊόλης το 1384, ο Μανουήλ Καντακουζινός το 1350 και ο Θεόδωρος Παλαιολόγος το 1405.

Οι Αρβανίτες, επειδή πολέμησαν κατά των Τούρκων, διώκονταν με μανία από αυτούς. Ειδικά ο Μωάμεθ ο Πορθητής, μετά την επικράτησή του στην Πελοπόννησο το 1459 και 1460, έδωσε διαταγή να εξολοθρεφτούν οι Αρβανίτες. Έτσι, επειδή οι Αρβανίτες που ζούσαν στην περιοχή του Ναυπλίου καταδιώκονταν λυσσωδώς από τους Τούρκους, αναγκάστηκαν ν’ αναχωρήσουν στα έσχατα παραλιακά κράσπεδα της Αργολίδας και να καταλάβουν τα γειτονικά νησιά Πόρο, Ύδρα και Σπέτσες. Μια ομάδα από τους Αρβανίτες αυτούς βρήκε καταφύγιο στη Σφαιρία και έκτισε τα πρώτα σπίτια στο Καστέλι, γύρω από το σημερινό Ρολόι. Τη θέση αυτή προτίμησαν γιατί είναι σαν οχυρό και τους προστάτευε από τους Αλγερινούς πειρατές, που την εποχή αυτή έκαναν επιδρομές, λήστευαν και κυριολεκτικά μάστιζαν όλη την Ελλάδα.

Ο δεύτερος εποικισμός του νησιού γίνεται το 1715, πάλι από Αρβανίτες, οι οποίοι αντιμετώπισαν τη μήνιν των Τούρκων επειδή είχαν συμπράξει με τους Βενετούς.

Αυτός ο δεύτερος εποικισμός συμπλήρωσε την οικιστική εικόνα του Πόρου. Με την πάροδο του χρόνου, Αρβανίτες και Έλληνες δημιούργησαν μια νέα κοινωνία απαλλαγμένη από μίση και προστριβές, με ενιαία εθνική συνείδηση και κοινή ορθόδοξη θρησκεία.

Όταν αργότερα οι κάτοικοι έγιναν περισσότεροι και οι κίνδυνοι από τους πειρατές έγιναν λιγότεροι, τότε έκτισαν τις συνοικίες Μπρίνια, Πούντα και Μύλος, λίγο πιο ψηλά, πάντα, από την παραλία. Η παραλία κατοικήθηκε για πρώτη φορά μετά το 1800 από την Πούντα μέχρι το Προγυμναστήριο.

Οι σημερινοί γηγενείς κάτοικοι του Πόρου είναι απόγονοι αυτής της ομάδας των Αρβανιτών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν πρώτοι στη Σφαιρία. Πάντως αυτό δεν πρέπει να ξενίζει τους σημερινούς Ποριώτες γιατί οι Αρχαίοι Ιλλυριοί, δηλαδή οι σημερινοί Αρβανίτες, έχουν κοινή καταγωγή με τους Έλληνες και ουσιαστικά ανήκουν στην ίδια φυλή. Άλλωστε Ιλλυριοί ήταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός καθώς και η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, αρβανίτικη καταγωγή είχαν ο ναύαρχος Κουντουριώτης, οι περισσότεροι Υδραίοι και Σπετσιώτες ναυμάχοι του 1821, καθώς και οι Σουλιώτες του Μάρκου Μπότσαρη και του Κίτσου Τζαβέλα.

Αλλά και πολλά τοπωνύμια που έμειναν από αυτούς στη Σφαιρία και ιδίως στην Καλαυρία έχουν αρβανίτικη προέλευση. Κοντά στο Μύλο είναι η τοποθεσία «Κρο» που στα αρβανίτικα σημαίνει πηγή νερού.

Οι λέξεις Μπρίνια και Πούντα έχουν αρβανίτικη προέλευση. Αρβανίτικη προέλευση έχουν και τα επώνυμα που συναντά κανείς σήμερα στον Πόρο όπως Πρίφτης (Παπάς), Κόλιας (Νικόλας), Γκίκας (Ακίνδυνος), Γκιώνης (Κοσμάς), Γκίνης (Αργύρης), Λάσκος (Λάσκαρης), καθώς και αυτά που έχουν καθαρά ελληνικό χρώμα αλλά προέρχονται από Αρβανίτες, όπως Τριαντάφυλλου, Οικονόμου, Παπαϊωάννου, Μωραΐτης, Μανιάτης, Σωτηρίου, Κορυζής, Βέτας, Τσάμης, Αγάλου, Λογοθέτης, Αντωνίου, Αναστασίου.

Στην Καλαυρία αρβανίτικα τοπωνύμια έχουν παραμείνει και είναι τα εξής: το ακρωτήριο «Αχέδο» λέγεται Μπίστι (ουρά), Σκάρπεζα (τόπος με ξερά ξύλα), Κρο (πηγή νερού), Κοντίτα (πότισμα ζώων), Μόδι (ψείρα), ενώ επίσης τα Τσελεβίνια ονομάστηκαν έτσι γιατί στο ακρωτήριο αυτό φύλαγαν σκοποί Αρβανίτες με βάρκες και όταν παρουσιάζονταν τούρκικα σκάφη ειδοποιούσαν τους άλλους που περίμεναν για να κάνουν καταδρομή και τους φώναζαν «τσέλιε» (προσέξτε), «βένιε» (έρχονται), τσελιεβένιε και με τον καιρό κατάληξε στο σημερινό Τσελεβίνια.

ΚΡΗΤΙΚΟΙ

Κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης (1866-1869), οικογένειες κρητικών αγωνιστών κατέφυγαν στον Πόρο, για φιλοξενία και περίθαλψη. Επρόκειτο για μια δύσκολη ιστορική συγκυρία, κατά την οποία βρήκαν ηρωικό θάνατο χιλιάδες Κρήτες πολεμιστές και άμαχοι (γυναικόπαιδα και γέροντες, κληρικοί και μοναχοί) και δεινοπάθησαν όλοι οι κάτοικοι της Κρήτης. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν από τις συνθήκες να ξενιτευτούν και να καταφύγουν σε διάφορα νησιά του Αιγαίου.

Έτσι, περισσότεροι από 500 Κρήτες κατέφυγαν στον Πόρο, μη μπορώντας να αντέξουν τη μανία, την οργή, τους εξευτελισμούς, τις καθημερινές διώξεις και την ατίμωση από την πλευρά των Τούρκων.

Οι κάτοικοι του Πόρου ανταποκρίθηκαν θερμά. Ο Δήμαρχος Τροιζήνας, Ιωάννης Δροσινός, φρόντισε να ενώσει τους δημότες του σε μια εκστρατεία αγάπης υπέρ των προσφύγων συμπατριωτών τους. Ο ίδιος, ως γιατρός, υπήρξε Πρόεδρος της Τοπικής «Επιτροπής Περιθάλψεως Προσφύγων Κρητών» και εργάστηκε δραστήρια για την ανάκτηση της υγείας τους, εφόσον πολλοί από αυτούς, λόγω των ταλαιπωριών, των στερήσεων, της ψυχικής οδύνης, της νοσταλγίας των οικογενειών τους και της ανησυχίας για την τύχη των τελευταίων υπέφεραν σωματικά και ψυχικά.

Προσφέρθηκε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οικονομική ενίσχυση, τρόφιμα, φιλοξενία. Ακόμα, συγκεντρώθηκε κάποιο σημαντικό χρηματικό ποσό και απεστάλη στην Αθήνα, στην "Υπέρ των Κρητών Κεντρικήν Επιτροπήν".

Η αγάπη και η φιλευσπλαχνία όλου του νησιού προς τους πρόσφυγες και ειδικά η στάση του δημάρχου Δροσινού προκάλεσαν αισθήματα ευγνωμοσύνης στους κατατρεγμένους κρητικούς, τα οποία αποδεικνύονται από γραπτά κείμενα της εποχής, υπογεγραμμένα από τους ίδιους.

Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες προέρχονταν από την περιοχή του Ρεθύμνου, η οποία δοκιμάστηκε δεινώς κατά τη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης.

Μέσα από έγγραφα της εποχής μπορούμε να εντοπίσουμε ονόματα οικογενειών από την Κρήτη που κατέφυγαν στον Πόρο και μέχρι σήμερα είναι εγκατεστημένοι στον Πόρο: οικογένειες Περασάκη, Παλιεράκη, Αλεξανδράκη, Γιαννακουδάκη, Σταγάκη, Αρετάκη, Κλάδου, Κουρμουλάκη, Σπιθούρη, Φαρουδάκη, Κανελλάκη, κ.ά.