Η ΠΑΛΑΙΦΑΤΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΠΟΡΟΥ

... βρίσκεται 4 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης του νησιού, κτισμένη σε πευκόφυτη πλαγιά.

Το μοναστήρι περιτριγυρίζεται από ψηλά και ισχυρά τείχη, χωρίς ανοίγματα. Υπάρχει μόνο η κεντρική πύλη και οι πολεμίστρες. Στον ορθογώνιο περίβολο, βρίσκεται ο ναός, το καθολικό και οι οικογενειακοί τάφοι του Τομπάζη, του Ν. Αποστόλη και του Υδραίου ναυάρχου Αν. Μιαούλη. Στο ναό κυριαρχεί η απλότητα, χωρίς πολλές τοιχογραφίες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πολύτιμο ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε στην Καππαδοκία της Μ. Ασίας τον 17ο αιώνα, το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι και ο επιβλητικός επισκοπικός θρόνος. Ο ναός είναι τύπου Βασιλικής με τρούλο και πυργοειδές κωδωνοστάσιο. Γενικά η κατασκευή είναι παράδειγμα νησιώτικης μοναστηριακής αρχιτεκτονικής.

H Μονή ιδρύθηκε το 1720 απο τον Μητροπολίτη Αθηνών Ιάκωβο Β΄, ο οποίος επισκέφθηκε το προϋπάρχον Μοναστήρι των Ταξιαρχών (πιθανόν 14ου αι.), ήπιε νερό απο την παραπλήσια πηγή και θεραπεύθηκε από την χρόνια λιθίαση απο την οποία έπασχε και γι’ αυτό ίδρυσε τό Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής.

Το 1770 ένας από τους Αγιορείτες "κολλυβάδες" μοναχούς της Μονής Προφ. Ηλία της Ύδρας, ο ιερομόναχος Φιλόθεος έμεινε για ένα διάστημα στο Μοναστήρι του Πόρου, πριν εγκαταβιώσει οριστικά στη Λογγοβάρδα της Πάρου. Η Μονή χαρακτηρίσθηκε ως σταυροπηγιακή με σιγίλλιο του Πατριάρχη Παϊσίου Β΄ (σήμερα Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού), το οποίο ανανέωσε ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄(Μάρτιος 1798). 

Αργότερα, το 1798 ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' με συγγίλιον του, το οποίο φυλάσσεται εις το Αρχονταρίκι της Ι. Μονής, επικυρώνει το Πατριαρχικό έγγραφο του Πατριάρχου Παϊσίου περί του σταυροπηγίου.

Ανυπολόγιστη υπήρξε η προσφορά της Μονής κατά τον αγώνα του 1821, 
προσφορά οικονομική, κοινωνική, πνευματική.

Με τουρκικά φιρμάνια δόθηκαν προνόμια και ελευθερίες στη Μονή, γι’ αυτό και αποτέλεσε τόπο μυστικών συναντήσεων των αγωνιστών της περιοχής για την οργάνωση του κατά θάλασσα αγώνα. Πολλοί από τούς ναυμάχους είναι θαμμένοι στο προαύλιο της Μονής (Νικ. Αποστόλης, Τομπάζης, οικογένεια Μιαούλη, Μπουντούρης, Βατικιώτηδες κ.λ.π.).

Κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821 Αγιορείτες μοναχοί από την Μονή Διονυσίου κατέφυγαν στο Μοναστήρι για να διαφυλάξουν τα ιερά κειμήλια του Μοναστηριού τους και το Ιερό λέιψανο του Τίμιου Προδρόμου και παρέμειναν φιλοξενούμενοι επί μία διετία.

Ο πρώτος Κυβερνήτης της πατρίδος μας, Ιωάννης Καποδίστριας, καθώς επίσης και οι μεγάλoι ναυμάχοι και καπεταναίοι Μιαούλης, Τομπάζης, Αποστόλης, Μπουντούρης, Δροσινός, ελάμβαναν ακατανίκητη δύναμη από το αγαπημένο τους Μοναστήρι, επικαλούμενοι τις πρεσβείες της Παναγίας της Ζωοδόχου Πηγής έμπροσθεν της θαυματουργού εικόνας της. 

Το 1828 ιδρύεται από τον Ιωάννη Καποδίστρια στις εγκαταστάσεις της Ι. Μονής, το πρώτοορφανοτροφείο του έθνους για τα ορφανά των πολεμιστών του αγώνα. 
Στεγάστηκαν στο Μοναστήρι 180 ορφανά, των οποίων την επιμέλεια και φροντίδα ανέλαβε η Ι. Μονή.

Το 1830 ιδρύεται η πρώτη Εκκλησιαστική σχολή στην ανατολική πτέρυγα της Ι. Μονής από τον Ι. Καποδίστρια, με διευθυντή τον Ποριώτη ηγούμενο Ιγνάτιο Παγώνη, στην οποία παρακολουθούν τα μαθήματα 15 σπουδαστές. Το όραμα του πιστού Κυβερνήτου ήταν να αναδειχθούν μορφωμένοι κληρικοί για την ανάσταση του γένους.

Το Μοναστήρι συνέβαλε πάρα πολύ στη στήριξη του ηθικού των κατοίκων κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Η Ι. Μονή αποτέλεσε σταθμό πνευματικού ανεφοδιασμού.

Εις αυτήν κατέφυγε το 1814 ομάδα κολυβάδων μοναχών από το Άγιο Όρος, οι οποίοι αργότερα ίδρυσαν την Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Λογοβάρδας της Πάρου. 

Εις αυτήν διέμεινε για 2 μήνες περίπου στις αρχές του 20ου αιώνα και ο Άγιος των χρόνων μας Άγιος Νεκτάριος καθώς και άλλες Οσιακές μορφές που με τους ιδρώτες των πνευματικών αγώνων τους και τα δάκτρυά τους άγιασαν περισσότερο το Ιερό τούτο καταφύγο.

Το καθολικό, δηλαδή ο Ναός της Ι. Μονής είναι δρομική βασιλική μετά τρούλου, με πυργοειδές κωδωνωστάσιο που εφάπτεται στο προστόον του Ναού. 

Εκατέρωθεν του προστόου (προναού), υπάρχουν: οι τάφοι των Ναυάρχων, του Υδραίου Μανώλη Τομπάζη δεξιά της εισόδου, και του Ψαριανού Νικόλαου Αποστολή αριστερά.

Ο Ναός κοσμείται με περίφημο τέμπλο εξαιρετικής τεχνοτροπίας, έργο του 17ου αι., άριστης ξυλογλυπτικής τέχνης. Κατασκευάστηκε πιθανόν στην Μικρά Ασία, έχει 5 μέτρα ύψος, είναι σκαλισμένο σε ξύλο φλαμουριάς και επιχρυσομένο. Το μεγάλο ύψος του και η κλίση της επιφάνειάς του προς τον κυρίως Ναό, βοηθούν την καλή ακουστική του Ναού.

Δεξιά του τέμπλου βρίσκεται φιλοτεχνημένη η εφέστιος εικόνα της Μονής, η Παναγία η Ζωοδόχος Πηγή, η οποία χρονολογείται το 1855 του Ιταλού ζωγράφου Τσέκολι, καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών. Πρόκειται περί θαυμάσιας και ζωηρής παραστάσεως, όπου παρατηρεί ο πιστός τα πολλά θαύματα που επετέλεσε και επιτελεί η Παναγία. 

Έμπροσθεν της εικόνος υπάρχει ασημένια κανδήλα πιστοποιούσα το θαύμα που έγινε το 1990, την ευεργετική βροχή που χάρισε η Παναγία έπειτα από ικετευτική δέηση μοναχών και κληρικών. 

Απέναντι της εικόνος της Ζωοδόχου Πηγής και αριστερά του τέμπλου, βρίσκεται η εικόνα του Ιταλού Ραφαήλ Τσέκολι, ιατρού και ζωγράφου (1849 έτος). Η εικόνα παριστάνει την Παναγία Βρεφοκρατούσα με σκήπτρο. Την εικόνα αυτή χάρισε στο Μοναστήρι ο Τσέκολι ως δείγμα ευχαριστίας για το ότι η θυγατέρα του Αρτσία Τσέκολι, η οποία τελικά πέθανε το 1847, έμεινε στο Μοναστήρι για θεραπεία από την φυματίωση. Ο Τσέκολι έχει προσδόσει χαρακτηριστικά της κόρης του στο πρόσωπο της Παναγίας και του Χριστού. Εις το κάτω μέρος της όλης παραστάσεως της εικόνος, εικονίζεται το Μοναστήρι που περισκέπτει η Παναγία. 

Θαυματουργός επίσης και μεγάλης αξίας, είναι και η μικρή εικόνα που ευρίσκεται αριστερά και πλησίον της εισόδου του Ναού, σε ξυλόγλυπτο προσκυνητάριο. Είναι η Παναγία η Αμόλυντος, που χρονολογείται το 1590, στολισμένη με αργυρεπίχρυσο κάλυμμα. Λέγεται και "Εύρεσις" επειδή βρέθηκε στο δάσος. Είναι δέησις Ζωσιμά Ιερομόναχου. 

Στον Δυτικό τοίχο του Ναού, ευρίσκεται ανηρτημένη εικόνα του Παντοκράτορος Χριστού, εξαιρέτου τεχνοτροπίας (1780).

Κατά την παράδοση, υπάρχουν και άλλες 2 εικόνες που είναι αφιερώματα των Ναυάρχων Βασιλείου Μπουντούρη και Ανδρέα Μιαούλη. Λέγεται ότι ο Μιαούλης είχε τούτη την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής, με αργυρεπίχρυσο κάλυμμα, εις το πολεμικό του πλοίο τον "Άρη". Την είχε ανηρτημένη στην γέφυρα του πλοίου και επικαλείτο την Παναγία συχνά κατά την διεξαγωγή των ναυμαχιών.

Εις τον εξωτερικό νότιο τοίχο του καθολικού, είναι ενσωματωμένο και το ηλιακό ρολόϊ, έργο του Ιερομονάχου Γαλακτίωνος Γαλάτη, προηγουμένου της Ι. Μονής.

Η Μονή συντηρούσε με χρήματά της το Ελληνικό Σχολείο του Πόρου. Φιλοξένησε και περιέθαλψε πρόσφυγες Κρήτες. Βοήθησε υλικά και ηθικά τον λαό του Πόρου, κατά την διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Δώρισε κατά την 10ετία 1950 μεγάλες εκτάσεις της σε ακτήμονες. Παραχώρησε τμήματα των εκτάσεών της για την λειτουργία των Εκκλησιαστικών Κατασκηνώσεων της Μητροπόλεώς μας και του Πνευματικού Κέντρου «Ο Άγιος Λεωνίδης». 

Τα τελευταία χρόνια έγινε μεγάλη αναπαλαίωση της Μονής με φροντίδα του τότε ηγουμένου της και νυν Μητροπολίτου μας κ. Εφραίμ και με επιστασία του Προηγουμένου π. Πανάρετου Ασημακόπουλου.

Η Ι. Μονή υπάγεται σήμερα εις την Ιεράν Μητρόπολη Ύδρας, Σπετσών, Αίγινας, Ερμιόνης και Τροιζηνίας. Αριθμεί 17 εγγεγραμμένους μοναχούς, 3 μονίμως εγκαταβιούντας, οι οποίοι πέραν των μοναχικών των καθηκόντων, εργάζονται και ιεραποστολικώς εις την ευρυτέραν περιοχήν της τοπικής Εκκλησίας. Ηγούμενος είναι ο π. Λουκάς Ζήσιμος.

Ώρες επισκέψεων: 07.30-13.00&16.00-Δύση Ηλίου
Ημέρες πανηγύρεων: Παρασκευή της Διακαινησίμου.
Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Καλαυρίας, 
Πόρος Τροιζηνίας ,18020
Τηλ:.22980-22926

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ