Ο ΠΟΡΟΣ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΕ ...

... σπουδαίο ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821, από την περίοδο της οποίας σώζονται πολλά μνημεία.

Τον Αύγουστο του 1818 ήλθαν στον Πόρο και την Ύδρα ως απεσταλμένοι της Φιλικής Εταιρείας ο Αναγνωσταράς και ο Ηλίας Χρυσοπάθης. Εδώ μύησαν τον μοναχό και διδάσκαλο Νικηφόρο Παμπούκη (1784-1840) και κατόπιν μύησαν τους εμπόρους και τους καπεταναίους των καραβιών, σε αντίθεση με τους προκρίτους οι οποίοι ήσαν διστακτικοί. Ο Νικόλαος Παμπούκης αναφέρεται ως κατηχητής στη Φιλική Εταιρεία του Χατζηαναστάση Μάνεση και του Κυριάκου Δουζίνα. Ο αριθμός των Ποριωτών που ήταν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία είναι αξιόλογος.

Στις παραμονές του ξεσηκωμού και τα τρία νησιά (Πόρος, Σπέτσες, Ύδρα) είχαν άνδρες όχι μόνον απλώς εμπειροπόλεμους αλλά και δεμένους με συντροφικότητα, στοιχείο που βοήθησε στο να επανδρώνονται τα πλοία του Αγώνα με άνδρες όχι μόνον από το νησί του καραβοκύρη αλλά και από τα άλλα δυο νησιά και κυρίως του Πόρου. Πρέπει να ληφθεί υπ' όψιν ότι μεγάλος αριθμός πλοίων από την Ύδρα και τις Σπέτσες είχαν χειμερινό αγκυροβόλιο στον Πόρο, επειδή τα λιμάνια τους ήταν μικρά.

Προύχοντες καραβοκυραίοι αλλά και απλός λαός, είτε ως αξιωματικοί, είτε ως μπουλουξήδες ή ως ναύτες και στρατιώτες, από την πρώτη στιγμή βρέθηκαν στα μετερίζια του Αγώνα. Η δράση τους στην ξηρά αρχίζει με την κήρυξη της Επανάστασης και από τον Απρίλιο του 1821 συμμετέχουν ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση.

Έτσι, στον Πόρο υψώνουν τη Σημαία της Επανάστασης και οι κάτοικοί του με το όπλο στο χέρι να ξεκινούν με ενθουσιασμό να πραγματοποιήσουν το όνειρο τόσων γενεών. Ήδη ο Πόρος από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης είχε γίνει ο άτυπος πολεμικός ναύσταθμος του επαναστατημένου έθνους.

Εκτός από τα πλοία και το προσωπικό που διέθεσε για την επάνδρωση του στόλου -αξιωματικούς, μπουλουξίδες ή γεμιτζήδες-, προσέφερε επί πλέον τεχνίτες και υλικά χρήσιμα για τον Αγώνα.

Οι περισσότεροι ποριώτες, ανάλογα με τις δυνατότητές τους, οπλίζουν ο καθένας λίγους ή πολλούς στρατιώτες και εκστρατεύουν στην πολιορκία της Κορίνθου και Ακροκορίνθου τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1821 μαζί με τους Αιγινίτες και τους Δερβενοχωρίτες και συνεχίζουν καθ' όλη τη διάρκεια του Αγώνα.

Οι καραβοκυραίοι διέθεσαν τα καράβια τους (Μάνεσης, Καπασάκης, Νίτης, Βέσης. Κοφινάς, Καραμάνης κ.ά.), οι έμποροι τα χρήματα τους, και όλοι μαζί συμμετείχαν στη χρηματική επικουρία προς την υπέρτατη Διοίκηση διαθέτοντας 3.600 γρόσια στον έρανο που έγινε σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, όπως αναφέρεται σε έγγραφο με ημερομηνία 22 Αυγούστου 1823 των δημογερόντων του Πόρου. Σε άλλο έγγραφο διαπιστώνουμε την οικονομική προσφορά των Ποριωτών μέχρι την 23η Δεκεμβρίου 1823 που ανέρχεται στο ποσό των 262.686 γροσιών. Και έτσι χωρίς ενδοιασμούς και υστεροβουλία θέτουν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία της πατρίδας ενστερνιζόμενοι τον ιερό σκοπό, την ελευθερία της πατρίδας από τον τουρκικό ζυγό.

Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, όπως είναι γνωστό, η Ύδρα έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στον κατά θάλασσα αγώνα του Έθνους. Εκεί φυλάσσονταν και τα ναυτικά εφόδια που χρειαζόταν ο στόλος. Τον Φλεβάρη όμως του 1827, επειδή οι Υδραίοι προσπαθούσαν επιμόνως να οικειοποιηθούν τα ναυτικά αυτά εφόδια, αποφασίστηκε η μεταφορά τους στον Πόρο. Έτσι οργανώθηκε στον Πόρο ένας υποτυπώδης ναύσταθμος. Μεταφέρθηκαν εδώ όπλα, πυροβόλα, σφαίρες, σχοινιά, πανιά, άγκυρες και μακαράδες, ενώ υγειονομικό και φαρμακευτικό υλικό έφτασε κατευθείαν από τη Μασσαλία.

Εκεί η Ναυτική Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 1827 νοίκιασε αποθήκες και ναύλωσε ένα ψαριανό μπρίκι για να μεταφέρουνε τα εφόδια από την Ύδρα, επειδή ο τουρκικός στόλος είχε εκπλεύσει και αναμενόταν επίθεση κατά της Ύδρας και των Σπετσών αλλά κυρίως φοβούμενοι το πλιάτσικο των Υδραίων. Και έτσι από τη στιγμή αυτή ο Πόρος γίνεται ο άτυπος αλλά ουσιαστικός ναύσταθμος του ελευθέρου ελληνικού κράτους. Εκεί θα εγκατασταθεί και η επιτροπή των βοηθημάτων (Heideck, Baily και ο Έλληνας τραπεζίτης Ξένος, βοηθός του Goss).

Στον Πόρο κατασκευάστηκαν κεντρικές αποθήκες, όπου κατέφθαναν τα εφόδια από τα ξένα Φιλελληνικά Κομιτάτα, κυρίως τα αμερικανικά, για να διανεμηθούν στους αμάχους και λιμοκτονούντες Έλληνες που δεινοπαθούσαν. Το πρώτο φορτίο φτάνει από την Αμερική στον Πόρο στις 19 Μαΐου 1827 και ξεφορτώνει κατόπιν συνεννοήσεως με τον Μιαούλη και τον Κανάρη. Στη συνέχεια εδώ καταφθάνουν και οι περισσότερες από τις οκτώ αποστολές εφοδίων που έρχονται από την Αμερική.

Από τον Πόρο ξεκίνησε ο συμμαχικός στόλος για τη νικηφόρα ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827.

Στον Πόρο ήλθε τον Ιούνιο του 1827 ο J. Miller (πρώτος Αμερικανός φιλέλληνας) με μεγάλες προμήθειες, όπως και ο συμπατριώτης του Henry Post, απεσταλμένος των Φιλελληνικών Κομιτάτων της Νέας Υόρκης, για να διανείμει τα βοηθήματα. Την εποχή εκείνη ο Πόρος φιλοξενεί πολλές δεκάδες πρόσφυγες. Εδώ ο Αμερικανός S. Howe σε συνεννόηση με τους συμπατριώτες του Russ και J. Miller κτίζουν το πρώτο Ναυτικό Νοσοκομείο, τα εγκαίνια του οποίου έγιναν στις 25 Νοεμβρίου 1827 από τον επίσκοπο Δαμαλών (Τροιζηνίας) Ιωνά.

Ο Πόρος εθεωρείτο όχι μόνον το ασφαλέστερο λιμάνι αλλά και το πιο ασφαλές και ήσυχο μέρος. Για τον λόγο αυτό και η επιτροπή της Γ' Εθνοσυνέλευσης, από το Ναύπλιο, την 2α Αυγούστου 1826, με την υπ' αρ. 112 εγκύκλιο της, ασχέτως αν αυτή δεν έγινε αποδεκτή, αναφέρει:«[...] εκρίθη αρμόδιος τόπος δια τας συνεδριάσεις η νήσος Πόρος, της οποίας η Ασφάλεια, η κεντρική και απηλαγμένη πάσης οχλικής συρροής θέσις θέλει συντρέξει πολύ, εις το να επιταχυνθεί η εκτέλεσις των εργασιών της συνελεύσεως».

Αλλά και η Αντικυβερνητική επιτροπή, που αναδείχθηκε από τη Συνέλευση της Τροιζήνας τον Απρίλιο του 1827, όρισε ως έδρα της τον Πόρο από τις 15 Απριλίου 1827, όπου και παρέμεινε έως τις 16 Ιουνίου 1827 και ασκούσε προσωρινά την εξουσία μέχρι την άφιξη του Ι. Καποδίστρια στην Ελλάδα. Εδώ έγινε το φθινόπωρο του ίδιου έτους η διάσκεψη των πρεσβευτών των Τριών Προστάτιδων Δυνάμεων.

Ο Εμπρησμός του Ελληνικού Στόλου στον Όρμο του Πόρου

Τον Οκτώβρη του 1828 στον Πόρο έγινε η σύσκεψη των τριών Δυνάμεων, προκειμένου να καθοριστούν τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Στο λιμάνι του Πόρου εγκαταστάθηκε το 1830 ο πρώτος πολεμικός ναύσταθμος της Ελεύθερης Ελλάδας. Ιδιαίτερα σημαντικά ιστορικά γεγονότα διαδραματίζονται στον Πόρο το 1831 κατά τη διάρκεια της ισχυρής εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στον Ι. Καποδίστρια και τους Υδραίους, που είχε σαν αποτέλεσμα την ανατίναξη ενός μέρους του Ελληνικού Στόλου που ήταν αγκυροβολημένος στον όρμο του Πόρου.